Włosy - opowieści ciąg dalszy - tym razem skupimy się na budowie i cyklu życia włosów.
Włosy są częścią, która w największym stopniu odzwierciedla naszą osobowość. Możemy je modelować, zmieniać ich kolor, prostować lub zakręcać na wiele różnych sposobów. Niestety nie oznacza to, że możemy je zmieniać w sposób dowolny – bardzo często efekty zabiegów nie spełniają oczekiwań. Jak na „martwy wytwór naskórka”, włosy potrafią przysporzyć wiele zmartwień. Jednakże, w większości przypadków problemy wynikają z niewłaściwej pielęgnacji lub z nierealnych, niemożliwych do osiągnięcia oczekiwań.
Chciałabym, żeby prezentowane informacje pomogły zrozumieć mechanizmy procesów związanych z fizjologią i pielęgnacją włosów. Rozumiejąc zależności możemy sami przewidzieć skutki różnych działań i dobrać najwłaściwsze.
Ponadto staram się tutaj zdefiniować podstawowe pojęcia, które będą się pojawiały w dalszych artykułach na temat włosów.
ogólnie
- Włosy wyrastają z mieszków włosowych, które są rozmieszczone w skórze, na powierzchni prawie całego ciała (wyjątki : wewnętrzna powierzchnia dłoni i podeszwy stóp).
- Każdy człowiek ma 5-6 milionów mieszków włosowych, które wykształciły się w okresie życia płodowego.
- Włosy zależą w dużym stopniu od tego co odziedziczyliśmy po naszych przodkach. Kolor, średnica, rodzaj włosów i ich rozkład na powierzchni ciała.
- Większość włosów to włosy meszkowe – krótkie, cienkie, prawie niewidoczne.
- Na głowie znajduje się 100-150 tysięcy mieszków.
- na głowie dziecka, na powierzchni 1 cm2 jest około 1.100 włosów
- w wieku 25 lat gęstość włosów na głowie spada do około 600 / 1 cm2,
- pomiędzy 30, a 50 rokiem życia następuje dalszy spadek gęstości mieszków - do 250-300 / 1 cm2. - W ciągu całego życia, z każdego mieszka wyrasta w sumie około 20 włosów.
- Zażywane leki (np. rozrzedzające krew, przeciwdepresyjne, przeciw nadciśnieniu tętniczemu, steroidy anaboliczne) mogą powodować wypadanie włosów.
- Leki przeciwnowotworowe powodują łysienie ponieważ niszczą szybko dzielące się komórki (nowotworowe). Dotyczy to także gwałtownie namnażających się komórek włosa w czasie wzrostu. Na szczęście zazwyczaj nie uszkadzają komórek macierzystych (w efekcie ich podziałów powstają nowe) i włosy mogą odrosnąć po zakończeniu kuracji.
- Mokry włos można bezpiecznie rozciągnąć o około 30% długości.
- Przeciętnie gęstość rudych włosów jest mniejsza niż włosów brązowych (o 25%). Włosów blond jest z kolei przeciętnie o 25% więcej niż włosów brązowych.
- Włosy zwierząt (np. kotów) rosną z różną szybkością, zależnie od pory roku. Ściślej rzecz ujmując to szybkość ta jest zależna od ilości dostępnego światła dziennego - zimą (mniej światła) rosną szybciej niż latem. Można przypuszczać, że ludzkie włosy zachowują się podobnie i rosną zimą nieco szybciej.
rodzaje włosów :
- lanugo (meszek płodowy) – wyrastają na skórze w okresie życia płodowego (od około 3 miesiąca ciąży). Włosy są delikatne, miękkie i porastają całe ciało. Wszystkie mają taką samą długość. Zazwyczaj wypadają na miesiąc przed narodzinami.
- meszek – krótkie (1-2 mm), delikatne, zawierają bardzo mało pigmentu lub nie zawierają go wcale. Ich mieszki włosowe nie posiadają gruczołów łojowych i produkują wyłącznie ten rodzaj włosów.
- włosy dojrzałe – długie, grube włosy rosnące na głowie, pod pachami, na twarzach mężczyzn. Wytwarzane są w mieszkach z gruczołami łojowymi. Zawierają pigment.
W dzieciństwie włosy dojrzałe rosną na głowie i nad powiekami (brwi). Pozostałe włosy to meszek. Głowę porastają zarówno włosy dojrzałe, meszek jak i różne formy pośrednie. W okresie dojrzewania większość włosów na głowie to włosy dojrzałe, grubsze niż w dzieciństwie (zwłaszcza w przypadku ciemnych włosów).
Włosy dojrzałe pojawiają się pod pachami, na nogach, narządach płciowych, przedramionach, na podbródku i klatce piersiowej (mężczyźni).
Cykl wzrostu włosów może zachodzić według różnego schematu. U człowieka zachodzi on w tzw. formie mozaikowatej (tak samo u świnek morskich, kotów, psów). Poszczególne mieszki włosowe przechodzą swój własny cykl wzrostu niezależnie od sąsiednich mieszków. U innych gatunków (myszy, szczury, króliki), aktywność jednego mieszka włosowego wpływa na sąsiednie wywołując falę wzrostu i odpoczynku.
budowa
Włos składa się z dwóch części:
- widoczna część włosa to łodyga (trzon),
- część tkwiąca w skórze to korzeń.
Włos składa się z trzech koncentrycznych warstw :
- rdzeń - wewnętrzna, centralna część zbudowana z 3-4 warstw komórek zawierających keratynę miękką, całkowicie zrogowaciałych;
- kora - część zasadnicza, wiele warstw wrzecionowatych komórek, ułożonych równolegle do osi włosa. Zawierają keratynę twardą i melaninę - barwnik. Kolor włosa zależy od ilości i rozmieszczenia melaniny i pęcherzyków powietrza. Układ komórek określa wytrzymałość i sprężystość.
- osłonka - najbardziej zewnętrzna warstwa włosa, spełniająca rolę ochronną. Składa się z prostokątnych komórek o dachówkowatym układzie, tworzących rodzaj łusek, pomiędzy którymi gromadzi się łój. Komórki osłonki nie zawierają barwnika, prześwieca przez nie barwnik warstwy korowej.
W obrębie korzenia pojawiają się dalsze koncentryczne warstwy, zwane pochewkami : wewnętrzna i zewnętrzna.
Korzeń włosa tkwi w pochewkowatym zagłębieniu naskórka zwanym mieszkiem włosowym. Mieszek włosowy to cienka, cebulowato rozszerzona u podstawy kolbka, w której powstaje włos. Stanowi ona odrębną strukturę, w której działanie są zaangażowane elementy naskórka i skóry właściwej. W ciągu całego życia mieszek przechodzi kolejne fazy wzrostu, spoczynku i wypadania włosa.
Mieszek włosowy można podzielić na 2 części rozdzielone strukturą zwaną wybrzuszeniem.
- Górna część, obejmująca wybrzuszenie i gruczoł łojowy pozostaje niezmienna w ciągu całego życia (czasem obejmuje także gruczoł potowy).
- Dolna część jest miejscem wytwarzania włosa i podlega zmianom w cyklu włosowym.
Podstawowe elementy mieszka włosowego to :
- brodawka włosa,
- włos,
- pochewki włosa (wewnętrzna i zewnętrzna)
Brodawka włosa to grupa aktywnych komórek, które pobudzają podziały komórek w tzw. macierzy włosa.
Macierz włosa tworzą komórki leżące bezpośrednio nad komórkami brodawki. Komórki macierzy dzielą się analogicznie jak to ma miejsce w dolnych warstwach naskórka. Komórki odsunięte od brodawki przez nowo wytworzone warstwy, przestają się dzielić, ulegają spłaszczeniu i keratynizacji. Wprowadzana jest do nich melanina z melanocytów znajdujących się tuż nad brodawką włosa. Te zmiany powodują, że obumierają stając się częścią martwego włosa.
Komórki położone bezpośrednio nad wierzchołkiem brodawki, wytwarzając tzw. keratynę twardą przekształcają się w korzeń włosa.
Z komórek leżących dalej od wierzchołka, powstają dwie osłaniające korzeń pochewki : zewnętrzna i wewnętrzna.
Nowe komórki wypychają starsze do góry, a te wypełnione keratyną, martwe wydostają się nad powierzchnię skóry jako łodyga (trzon) włosa.
Od zewnątrz włos otoczony jest przez osłonkę utworzoną przez mocniej skeratynizowane, obumarłe komórki. Są one spłaszczone i zachodzą na siebie dachówkowato tak, że ich wolne brzegi skierowane są ku końcowi włosa.
Zewnętrzna pochewka włosa otacza włos i wewnętrzną pochewkę i kończy się zaraz powyżej brodawki włosa. Jest powiązana z gruczołem łojowym i mięśniem napinającym (przywłośnym).
Wewnętrzna pochewka włosa dzieli się na kilka warstw i kończy się w miejscu ujścia gruczołu łojowego. Prawdopodobnie produkty tego gruczołu biorą udział w rozpadzie jej struktury. Pozostałości z rozkładu pochewki wraz z wydzieliną gruczołu łojowego tworzą łój (sebum).
cykl życia
Gdy dziecko ma 2-3 lata mieszki rozpoczynają cykl włosowy, który składa się z 3 głównych faz :
1. anagen – faza wzrostu.
Regeneracja włosa rozpoczyna się w rejonie wybrzuszenia. We wczesnym jego etapie niektóre zlokalizowane w wybrzuszeniu komórki dzielą się i przemieszczając się wzdłuż błony podstawnej w głąb skóry właściwej stając się komórkami zewnętrznej pochewki korzenia włosa lub komórkami macierzy. Po utworzeniu macierzy jej komórki się namnażają i tworzą korzeń i wewnętrzną pochewkę włosa. Równocześnie melanocyty zaczynają produkować melaninę, która jest przenoszona do włosa.
W tym czasie brodawka włosa, obrastana przez keratynocyty, przemieszcza się od wybrzuszenia w głąb skóry właściwej, aż do tkanki podskórnej i przyjmuje charakterystyczny cebulkowaty kształt tworząc razem z otoczką keratynocytów cebulkę włosa. Długość włosa zależy od długości trwania anagenu natomiast szerokość (grubość) włosa zależy od szerokości brodawki. U człowieka mieszek na głowie wytwarza około 1,2 cm włosa miesięcznie i funkcjonuje od 6 do 8 lat. Z mieszków włosowych o okrągłym przekroju poprzecznym wyrastają włosy proste, a z mieszków spłaszczonych – faliste.
2. katagen – faza obumierania (wypadania włosa).
Brodawka i cebulka włosa ulegają obkurczeniu. Komórki części mieszka leżące poniżej wybrzuszenia obumierają i korzeń włosa się rozpada. Pozostają żywe tylko brodawka i błona podstawna, która otaczała mieszek.
Błona podstawna kurczy się i podciąga brodawkę do góry, w kierunku wybrzuszenia (w owłosionej skórze głowy trwa to około 2 tygodni). W tym czasie włos traci zaczepienie w skórze właściwej i może już wypaść.
Melanocyty cebulki włosa giną. Następuje kształtowanie kolbki włosa.
Gdy brodawka znajdzie się blisko wybrzuszenia, mieszek wchodzi w kolejną fazę.
3. telogen – nazywany fazą spoczynkową.
Włos może wypaść teraz albo na początku kolejnej fazy.
Włos znajdujący się w telogenie jest zakończony okrągłą i maczugowatą kolbą o gładkiej powierzchni. Brak jest zewnętrznej pochewki włosa, a brodawka tworzy zbitą, kulistą strukturę.
Cały mieszek znajduje się w skórze właściwej. Dla włosów na głowie ta faza trwa około 3 miesięcy.
Ostatnio do 3 tradycyjnie omawianych faz dodaje się jeszcze dwie :
4. egzogen - ostatnia faza przemian, jakim ulega mieszek włosowy. W etapie tym następują procesy prowadzące do wypadnięcia włosa.
5. kenogen - oprócz klasycznego cyklu mieszek włosowy może również podlegać alternatywnym przemianom, podczas których telogenowi nie towarzyszy nowy, wczesny anagen. W tym przypadku, po wypadnięciu starego włosa mieszek pozostaje pusty. Stan ten jest stanem fizjologicznym, gdy dotyczy kilku procent mieszków włosowych.
Odzwierciedla on okres faktycznego odpoczynku mieszka. Czynniki, które decydują o wejściu mieszka włosowego w kenogen lub ponownym rozpoczęciu tworzenia włosa wciąż nie są znane. Wiadomo jednak, że odsetek kenogenowych mieszków oraz czas trwania tej fazy znacznie wzrasta z wiekiem jak i w różnych typach łysienia zarówno u kobiet jak i u mężczyzn.
Myślę, że powyższe informacje wystarczą, żeby swobodnie omawiać różne, bardziej szczegółowe zagadnienia związane z "zachowaniem" włosów.
źródła :
www.pgbeautygroomingscience.com
Ricki L. Rusting "Włosy dlaczego rosną, dlaczego wypadają" - Świat Nauki; 2001